Bubreg je parni organ veličine šake, smješten u gornjem stražnjem dijelu trbuha, zaštićen donjim rebrima prsnog koša, važan je zbog filtriranja krvi (višak vode, soli i otpadnih produkata odstranjuje iz organizma mokraćom). Bubrezi također kontroliraju krvni tlak preko hormona koji se naziva renin, a eritropoetinom se preko koštane srži regulira stvaranje crvenih krvnih tjelešaca u krvi.
Nekontroliranim rastom tumorskih stanica u bubregu nastaje rak bubrega.
Epidemiologija raka bubrega
Zloćudni tumori bubrega čine 3% svih slučajeva raka odraslih, a javlja se duplo češće u muškaraca nego u žena. U Hrvatskoj je 2014. godine od raka bubrega je oboljelo ukupno 811 osoba – 286 žena i 525 muškaraca. Za usporedbu, ukupan broj novootkrivenih bolesnika s rakom je iste godine bio je 21 434, a umrlih 13 939 osoba.
Većina oboljelih je starije dobi (55 do 60 godina). Rijetko se pojavljuje u ljudi mlađe dobi od 45 godine.
Uzroci nastanka raka bubrega
Rizični čimbenici kao uživanje duhana, pretilost te utjecaj nekih supstanci u radnoj okolini (industrijska otapala, kadmij i nusprodukti petroleja) te dugotrajna upotreba analgetika (phenacetin) vjerojatno utječu na razvoj raka bubrega. Smatra se da je oko 30% slučajeva raka bubrega u vezi s pušenjem.
Neki ljudi imaju nasljeđenu sklonost za razvoj karcinoma svijetlih stanica (najčešće von Hippel-Lindauov sindrom zbog promjene VHL gena, Birt-Hogg-Dube sindrom, sklonost hereditarniom papilarnom karcinomu).
Sve one koji imaju neke od navedenih sindroma uzrokovanih mutacijom gena, a ugroženi su od nastanka raka bubrega, liječnik treba upozoriti zbog potrebe češćih kontrola.
Kako prevenirati rak bubrega?
Rizik smanjuje prestanak pušenja cigareta, otklanjanje utjecaja štetnih tvri (organska otapala, kadmij) iz radne okoline kao i zdrava prehrana (voće i povrće) te redukcija prekomjerne tjelesne težine.
Patologija
Karcinomi čine 90% tumora bubrega. Rak svijetlih stanica (clear cell) je najčešći (70-80%), a rijeđi su papilarni karcinomi (10%), kromofobni karcinom bubrega (oko 5%), multilokularni cistični, medularni, mucinozni tubularni karcinom ili sarkomatoidni podtip koji ima vrlo lošu prognozu. Postoje i benigni tumori koji nemaju obilježja zloćudne bolesti, adenom bubrega, oncocytomi, angiomyolipomi koji mogu zhatijevati i neke oblike agresivne terapije, ovisno o njihovoj veličini, brojnosti i simptomima.
Simptomi raka bubrega
Klasični simptomi (krvava mokraća, bol u slabinama, pipljiva tumorska masa u trbuhu ili u bubrežnoj regiji) pojavljuju se samo u oko 5%-10% bolesnika. Kada su prisutni ovi simptomi nose i lošiju prognozu. Samo jedan od navedenih simptoma se javlja u 35% do 50% bolesnika. Nešto rijeđi su simptomi gubitka tjelesne težine (25%), anemije i temperature (10%), porasta razine kalcija u krvi, broja eritrocita ili poremećaj jetrene funkcije.
Većom primjenom ultrazvuka trbuha se češće otkriva i rak bubrega (25%-40%). Iako slučajno otkriven u trenutku dijagnosticiranja raka bubrega nalazi se uznapredovao tumor u 30% bolesnika, a u 25% bolesnika znakovi udaljene bolesti (sekundarizam).
Najčešća mjesta širenja bolesti su pluća (75%), meka tkiva (35%), kosti (20%), jetra (20%), a širenje u mozak je obično u terminalnom stadiju bolesti.
Dijagnostički postupci
Pri dijagnostici raka bubrega važni su podaci koji se dobiju od bolesnika ili njegove pratnje (anamneza) i klinički pregled bolesnika. Ostali postupci su: laboratorijski pregledi krvi i urina, radiološka obrada (ultrazvuk, CT ili MR trbuha i zdjelice, rentgenski pregled pluća i po potrebi kostiju, kao i scintigrafija kostiju) te često citološka i patohistološka analiza tumorskih infiltrata. Udaljeni znakovi bolesti zahtijevaju rentgen ili CT drugih regija tijela.
Prognostički čimbenici i terapijski postupci
Stadij bolesti određuje i način liječenja. Međutim zbog toga je potrebna tzv. klasifikacija tumora – određivanje stadija bolesti koji ovise o veličini tumora u bubregu, proširenosti tumora izvan bubrega (proboj ovojnice bubrega, zahvaćenost donje šuplje vene, iznad i ispod ošita, nadbubrežne žlijezde, bubrežne vene, limfnih čvorova, jednog ili više, udaljenih organa). U 2% bolesnika može se naći rak oba bubrega (osim kod nasljedne bolesti kada je taj slučaj češći).
Nakon verificiranja tumora i određivanja stadija bolesti odluku o načinu liječenja donose timski urolog i onkolog, stručnjaci za urološku onkologiju koja osim dijagnostike uključuje i liječenje. Opće stanje bolesnika i njegova odluka je također presudna pri odabiru postupka.
U bolesnika s ograničenim i lokalno uznapredovalim tumorom bubrega (stadij I i II) uobičajen postupak je kirurški zahvat – radikalno odstranjenje bubrega (radikalna nefrektomija) koja uključuje i okolno masno tkivo, nadbubrežnu žlijezdu i pripadajuće limfne čvorove (često samo zbog određivanja stadija). Stupanj radikalnosti ovisi o sijelu, veličini i tipu tumora. Zahvat može biti i parcijalan (mali i ograničeni tumor promjera do 4 cm, postoji samo jedan bubreg ili zahvaćena oba bubrega. Lokalni recidivi nastaju u 2 do 3% slučajeva.
U bolesnika s metastatskom bolesti gdje je primarni tumor moguće radikalno odstraniti a sekundarizam je ograničen može se kirurški riješiti oba sijela tumora. U slučaju multiplih presadnica učini se operativno odstranjenje tumora i sustavna terapija koju danas čini ciljana terapija tirozin-kinazom ili m-TOR-inhibitorima koja se indicira prema određenim kriterijima ovisnim o tipu tumora i prognostičkim čimbenicima rizika.
Rak bubrega nije osjetljiv na terapiju zračenjem. Radioterapija se najčešće koristi u palijativne svrhe (smanjenje boli i krvarenja) u bolesnika s koštanim, moždanim i bolnim metastazama.
Prognoza bolesti
Na sreću, većina bolesnika se javlja s lokaliziranim (ograničenim) tumorom čije liječenje daje bolje rezultate. To je slučaj i kod bolesnika u kojih je tumor otkriven slučajno pri ultrazvučnom ili radiološkom pregledu (oko 10% slučajeva). Temeljem rezultata objavljenih u mnogim radovima 5-godišnje preživljenje bolesnika s rakom bubrega je prema stadiju bolesti 95%, 85%, 65% i 15% (I, II, III i IV stadij).
POSEBNA NAPOMENA:
- Rak bubrega je slučajan nalaz kod 25% do 40% ultrazvučnog ili rtg pregleda trbuha. U trenutku dijagnoze oko 30% bolesnika ima lokalno uznapredovao tumor, a 25% bolesnika ima udaljene znakove bolesti (diseminacija).
- Klasične simptome (hematurija, bol u slabinama, pipljiva tumorska masa) ima samo 5% do 10% bolesnika.
Prognostički čimbenici koji utjeću na terapijski postupak ali i na prognozu:
Tip tumora, veličina tumora, ograničenost tumora na bubreg, proširenost tumora izvan bubrega (zahvaćenost ovojnice bubrega, bubrežne vene i tkivo oko bubrega, širenje u donju šuplju venu, iznad i ispod ošita, nadbubrežne žlijezde, limfnih čvorova, jednog ili više, udaljenih organa).
Temeljem prognostičkih čimbenika se određuje stadij bolesti o kojima ovisi i vrsta terapije.
- Terapija izbora lokaliziranog tumora je kirurški zahvat, a proširena bolest u udaljene dijelove tijela (metastatski rak) je tirozin-kinazni i m-TOR inhibitorima.
- Rak bubrega je otporan na kemoterapiju i radioterapiju.
- Tumorski markeri nemaju klinički vrijednost u svakodnevnoj praksi.
Foto: Shutterstock
